انواع نهال انگور و کاشت و پرورش آن
1. نهال انگور بی‌دانه سفید (سلطانی)
ویژگی‌ها: بی‌دانه، پوست نازک، شیرین
کاربرد: کشمش‌سازی
مناطق مناسب کاشت: اغلب مناطق گرم و خشک ایران (خراسان، قزوین، ملایر، تاکستان)
مزیت: پربازده، بازارپسند، قابلیت صادرات
2. نهال انگور عسگری
ویژگی‌ها: دانه‌دار، بسیار شیرین، حبه‌های درشت
کاربرد: مصرف تازه
مناطق مناسب کاشت: فارس، اصفهان، زنجان
مزیت: زودرس، پرفروش در بازار داخلی
3. نهال انگور ریش بابا
ویژگی‌ها: دانه‌دار، حبه‌های درشت، پوست نازک
کاربرد: تازه‌خوری، صادرات
مناطق مناسب کاشت: آذربایجان، زنجان، همدان
مزیت: مقاومت خوب، عملکرد بالا
4. نهال انگور فخری
ویژگی‌ها: دیررس، دانه‌دار، پوست ضخیم
کاربرد: مصرف تازه، ماندگاری بالا
مناطق مناسب کاشت: کردستان، آذربایجان غربی
مزیت: مقاومت بالا به آفات و سرمای پاییز
5. نهال انگور یاقوتی
ویژگی‌ها: قرمز، دانه‌دار، زودرس
کاربرد: تازه‌خوری
مناطق مناسب کاشت: تهران، فارس، اصفهان
مزیت: برداشت زودهنگام، بازار تابستان
6. نهال انگور تبرزه
ویژگی‌ها: دانه‌دار، شیرین، درشت
کاربرد: تازه‌خوری، صادرات
مناطق مناسب کاشت: مناطق نیمه‌گرمسیری
مزیت: عملکرد بالا، بازارپسند
نکته مهم:
در انتخاب نهال، باید شرایط اقلیمی منطقه، نوع خاک، منابع آبی و هدف کاشت (تازه‌خوری، کشمش یا صنعتی) را در نظر گرفت.
اگر بخواهی برای هر رقم جدول مقایسه‌ای یا اطلاعات دقیق‌تری هم می‌توانم تهیه کنم.
شرایط اقلیمی مناسب برای کاشت نهال انگور
1. دما
محدوده دمای مناسب رشد: ۱۵ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد
تحمل گرما: تا ۴۰ درجه را برخی ارقام تحمل می‌کنند
تحمل سرما: نهال‌های انگور تا -۱۵ درجه را (در دوره خواب زمستانی) تحمل می‌کنند
خطرات دمایی:
یخبندان بهاره = آسیب به جوانه‌ها
گرمای شدید تابستان = کاهش کیفیت میوه
2. نور خورشید
انگور گیاهی آفتاب‌دوست است
به حداقل ۷ تا ۸ ساعت نور مستقیم روزانه نیاز دارد
سایه انداختن درختان یا ساختمان‌ها رشد و باردهی را کاهش می‌دهد
3. بارندگی
بارندگی زیاد در زمان گلدهی باعث ریزش گل و کاهش محصول می‌شود
انگور به هوای خشک و بدون رطوبت زیاد نیاز دارد، زیرا رطوبت بالا باعث شیوع بیماری‌های قارچی مانند سفیدک می‌شود
4. ارتفاع از سطح دریا
بهترین عملکرد در ارتفاع ۵۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح دریا گزارش شده است
در ارتفاعات پایین‌تر، زودتر وارد دوره گلدهی و برداشت می‌شود
شرایط خاک مناسب برای کاشت انگور
1. نوع خاک
خاک‌های شنی-رسی (Loamy) بهترین گزینه هستند
خاک باید سبک، عمیق، زهکشی خوب داشته باشد
2. pH مناسب خاک
محدوده مطلوب pH: ۶.۵ تا ۷.۵
خاک‌های خیلی اسیدی یا خیلی قلیایی رشد ریشه را مختل می‌کنند
3. عمق خاک
حداقل عمق مناسب برای کاشت نهال: ۱ تا ۱.۵ متر
خاک‌های کم‌عمق باعث محدودیت در گسترش ریشه می‌شوند
4. زهکشی خاک
خاک نباید باتلاقی یا سنگین باشد
آب‌ماندگی باعث پوسیدگی ریشه و کاهش عملکرد می‌شود
5. مواد آلی خاک
خاک‌های دارای مواد آلی (کود دامی پوسیده یا کمپوست) عملکرد بهتری دارند
افزودن کودهای آلی و فسفره در زمان آماده‌سازی خاک مفید است
نتیجه‌گیری:
نهال انگور برای رشد به هوای گرم، نور فراوان، خاک عمیق با زهکشی خوب و PH خنثی یا کمی قلیایی نیاز دارد. رعایت این شرایط باعث رشد بهتر، باردهی بیشتر و کاهش بیماری‌ها می‌شود.
روش کاشت نهال انگور (کلیات)
مراحل کلی کاشت نهال:
آماده‌سازی زمین: شخم، تسطیح، افزودن کود دامی پوسیده
حفر چاله کاشت: به عمق ۶۰ تا ۸۰ سانتی‌متر و قطر ۶۰ سانتی‌متر
فاصله کاشت نهال‌ها: معمولاً ۲.۵ تا ۳ متر در ردیف و ۳ تا ۳.۵ متر بین ردیف‌ها
کاشت نهال: قرار دادن ریشه در خاک مرطوب و پر کردن چاله با خاک مخلوط با کود
آبیاری اولیه: بلافاصله بعد از کاشت، آبیاری سنگین انجام می‌شود
۲. روش قلمه‌زنی (تکثیر رویشی)
تعریف:
قلمه، تکه‌ای از شاخه چوبی انگور است که در خاک کشت داده می‌شود تا ریشه‌دار شود و به یک نهال تبدیل شود.
ویژگی‌ها:
ساده و کم‌هزینه
پرمصرف در ایران
قابلیت تولید انبوه نهال با صفات مشابه
مراحل انجام قلمه‌زنی:
انتخاب شاخه مناسب: شاخه چوبی یک‌ساله، به ضخامت مداد
برش قلمه: طول ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر، شامل ۳ تا ۴ جوانه
ضدعفونی و آماده‌سازی: خواباندن در آب یا محلول‌های ریشه‌زا
کاشت قلمه در خزانه: در خاک سبک و مرطوب، با زاویه کمی مایل
آبیاری و نگهداری: تا زمان ریشه‌دار شدن (معمولاً بهار سال بعد)
جابجایی به زمین اصلی: پس از قوی شدن قلمه‌ها
۳. روش پیوند (تکثیر ترکیبی)
تعریف:
در پیوند، قسمت بالایی یک گیاه (پیوندک) به ریشه یا تنه گیاه دیگر (پایه) متصل می‌شود تا یک گیاه جدید ایجاد شود.
کاربردها:
افزایش مقاومت به بیماری‌ها و آفات
بهبود سازگاری با خاک و شرایط اقلیمی
افزایش عمر اقتصادی بوته
انواع روش‌های پیوند:
پیوند شکمی (T)
پیوند اسکنه‌ای
پیوند زینی
پیوند روی ریشه یا تنه پایه مقاوم
مراحل کلی پیوند:
انتخاب پایه (مثلاً انگور مقاوم به بیماری)
آماده‌سازی پیوندک از رقم پربازده
انجام برش‌های دقیق
اتصال پایه و پیوندک با نوار پیوند
مراقبت تا جوش خوردن محل پیوند
حذف شاخه‌های فرعی از پایه پس از موفقیت پیوند
نتیجه‌گیری:
اگر هدف صرفاً افزایش سریع نهال باشد، روش قلمه‌زنی مناسب‌تر است. ولی اگر مقاومت گیاه و عملکرد بلندمدت مهم است، پیوند گزینه برتر محسوب می‌شود. در باغ‌های تجاری اغلب از ترکیب هر دو روش استفاده می‌شود: تولید نهال با قلمه، سپس پیوند روی پایه‌های مقاوم.
نحوه آبیاری و تغذیه نهال انگور
آبیاری نهال انگور
۲ سال اول: آبیاری منظم و منسجم
پس از استقرار: آبیاری عمیق و با فاصله بیشتر
بهترین روش: آبیاری قطره‌ای
زمان‌بندی:
بهار: هر ۷–۱۰ روز
تابستان: هر ۵–۷ روز
پاییز: کاهش آبیاری تا قطع کامل
نکته: از غرق‌آب کردن پرهیز شود؛ باعث پوسیدگی ریشه می‌شود.
کوددهی نهال انگور
پیش از کاشت: کود دامی پوسیده + فسفات و پتاسیم
بهار: کود نیتروژنه (اوره) برای رشد اولیه
تابستان: پتاس و ریزمغذیها (محلول‌پاشی) برای افزایش کیفیت میوه
پاییز: فسفر + مواد آلی برای تقویت ریشه
ریزمغذیها: آهن، روی، منگنز، بیشتر به‌صورت محلول‌پاشی استفاده می‌شوند
نتیجه: آبیاری اصولی و کوددهی هدفمند، رشد بهتر و محصول بیشتر را تضمین می‌کند.
اهمیت هرس در انگور
هرس انگور یکی از حیاتی‌ترین اقدامات در مدیریت باغ است و نقش مستقیم در موارد زیر دارد:
افزایش کیفیت و کمیت محصول
کنترل رشد بوته و شکل‌دهی به آن
تهویه مناسب داخل بوته و کاهش بیماری‌های قارچی
تعادل بین رشد رویشی (برگ و شاخه) و زایشی (میوه)
۲. انواع هرس در انگور
الف) هرس زمستانه (خشک)
زمان انجام: از دی تا اسفند (در دوره خواب بوته)
هدف: تنظیم باردهی، حذف شاخه‌های اضافی و ضعیف
روش:
حذف شاخه‌های قدیمی و آفت‌زده
نگه داشتن شاخه‌های سالم و یک‌ساله برای میوه‌دهی سال بعد
تعیین تعداد جوانه‌های باقی‌مانده بر اساس قدرت رشد بوته و رقم انگور
نکات کلیدی در هرس و مدیریت رشد:
تعداد جوانه‌ها باید متناسب با قدرت رشد ریشه و شرایط خاک باشد
ارقام پربار معمولاً نیاز به هرس سنگین‌تر دارند
در سال اول، هدف هرس = ساختاردهی به گیاه و تقویت ریشه
پس از ۴–۵ سال، الگوی هرس تثبیت می‌شود
نتیجه‌گیری:
هرس اصولی + مدیریت فرم بوته = افزایش عملکرد، کاهش بیماری، و تولید محصول با کیفیت‌تر. انتخاب روش هرس و هدایت باید بر اساس شرایط اقلیمی، رقم انگور و نوع کاشت (باغ یا داربستی) انجام شود.
آفات رایج در باغ‌های انگور
الف) کرم خوشه‌خوار انگور (Lobesia botrana)
نشانه‌ها: سوراخ شدن حبه‌ها، ریزش خوشه، پوسیدگی ثانویه
زمان فعالیت: بهار تا اواخر تابستان
مبارزه:
استفاده از تله‌های فرمونی (برای پایش)
سم‌پاشی با سموم بی‌خطر مانند Bt (باکتری باسیلوس تورینجینسیس)
حذف خوشه‌های آلوده
ب) زنجره مو (Cicadellidae)
نشانه‌ها: زرد شدن برگ‌ها، ضعف عمومی بوته
راه مقابله:
کنترل علف‌های هرز
استفاده از سموم سیستمیک در صورت طغیان
استفاده از دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیت
پ) شته‌ها
نشانه‌ها: جمع شدن برگ، ترشح شیره چسبنده، رشد ضعیف
مبارزه:
شست‌وشوی بوته با آب
استفاده از روغن ولک در زمستان
سموم حشره‌کش طبیعی یا بیولوژیک در زمان رشد
ت) کنه زنگ مو
نشانه‌ها: ایجاد برجستگی زرد یا قرمز روی برگ‌ها
مبارزه:
هرس شاخه‌های آلوده
استفاده از گوگرد یا کنه‌کش در اوایل فصل رشد
۲. بیماری‌های قارچی و ویروسی رایج
الف) سفیدک سطحی (Oidium tuckeri)
نشانه‌ها: ظاهر شدن پوشش سفید پودری روی برگ و خوشه
شرایط تشدید: هوای مرطوب و دمای معتدل
مبارزه:
گوگردپاشی (قابل انجام از اردیبهشت تا تیر)
تهویه مناسب بوته (هرس سبز)
استفاده از قارچ‌کش‌هایی مانند توپاس یا پنکونازول
ب) سفیدک دروغین (Downy mildew)
نشانه‌ها: لکه‌های زرد و چرب روی برگ، با رشد کپک در پشت برگ
راه مقابله:
سم‌پاشی با بردوفیکس یا مانکوزب
حذف برگ‌ها و شاخه‌های آلوده
جلوگیری از آبیاری روی برگ‌ها
پ) پوسیدگی خاکستری (Botrytis cinerea)
نشانه‌ها: پوسیدگی خوشه در زمان رسیدگی
شرایط مساعد: رطوبت بالا و هوای خنک
مبارزه:
حذف خوشه‌های آلوده
تنظیم فاصله آبیاری
سم‌پاشی با قارچ‌کش‌های اختصاصی
ت) بیماری‌های ویروسی (مانند موزاییک انگور)
نشانه‌ها: تغییر رنگ ناگهانی، پیچ‌خوردگی برگ‌ها
راه پیشگیری:
استفاده از نهال‌های گواهی‌شده و سالم
کنترل ناقلان مانند زنجرک‌ها
حذف گیاهان آلوده
۳. اقدامات پیشگیرانه کلی
استفاده از نهال سالم و گواهی‌شده
هرس به‌موقع برای تهویه بهتر
استفاده از تناوب زراعی در خاک‌های آلوده
نظارت منظم باغ (پایش هفتگی آفات و علائم بیماری)
سم‌پاشی هدفمند و دقیق فقط در صورت نیاز، با رعایت فاصله برداشت
نتیجه‌گیری:
مدیریت آفات و بیماری‌های انگور نیازمند پایش مستمر، اقدامات پیشگیرانه، استفاده از سموم کم‌خطر و رعایت بهداشت باغ است. ترکیب روش‌های زیستی و شیمیایی به کاهش خسارت و تولید سالم‌تر کمک می‌کند.
زمان برداشت انگور
عوامل تعیین‌کننده زمان برداشت:
نوع رقم انگور
زودرس (مثل یاقوتی): تیر تا مرداد
میان‌رس (مثل عسگری): مرداد تا شهریور
دیررس (مثل فخری): شهریور تا مهر
هدف برداشت
برای مصرف تازه: برداشت در حداکثر قند و طعم
برای کشمش: برداشت وقتی دانه‌ها کامل ولی هنوز کمی سفت هستند
برای صنعت شراب/آبمیوه: برداشت با دقت به سطح قند (بر حسب بریکس)
میزان قند (بریکس)
معمولاً بین 16 تا 22 بریکس مناسب برداشت است (با دستگاه بریکس‌سنج اندازه‌گیری می‌شود)
تغییر رنگ کامل حبه‌ها
حبه‌ها باید کاملاً رنگ گرفته باشند و پوست آن‌ها شفاف و براق باشد
۲. روش‌های برداشت انگور
روش دستی (سنتی و رایج):
ابزار: قیچی باغبانی، سبد یا جعبه
مراحل:
برش خوشه‌ها با قیچی از نزدیکی شاخه
چیدن خوشه‌های سالم، بدون ترک‌خوردگی یا پوسیدگی
قرار دادن خوشه‌ها در جعبه‌های کم‌عمق برای جلوگیری از له‌شدگی
مزایا: حفظ کیفیت میوه، دقت در انتخاب خوشه‌ها
معایب: نیاز به نیروی کار زیاد
روش مکانیزه (در کشورهای پیشرفته):
با استفاده از دستگاه‌های برداشت ارتعاشی یا مکنده
بیشتر در باغ‌های داربستی مکانیزه با فاصله و ساختار مناسب انجام می‌شود
کاربرد در مقیاس وسیع و برای صنعت (آبمیوه یا شراب)
با استفاده از دستگاه‌های برداشت ارتعاشی یا مکنده
بیشتر در باغ‌های داربستی مکانیزه با فاصله و ساختار مناسب انجام می‌شود
کاربرد در مقیاس وسیع و برای صنعت (آبمیوه یا شراب)
۳. نکات مهم در هنگام برداشت
برداشت در ساعات خنک روز (صبح زود یا عصر) برای کاهش آسیب به میوه
استفاده از جعبه‌های تمیز و ضدضربه
عدم شست‌وشوی میوه در باغ؛ برای صادرات، شست‌وشو در بسته‌بندی انجام می‌شود
جداسازی خوشه‌های خراب یا آفت‌زده
انتقال سریع به سردخانه یا مرکز جمع‌آوری پس از برداشت برای جلوگیری از فساد
نتیجه‌گیری:
برداشت انگور باید در زمان دقیق رسیدگی و با دقت بالا انجام شود تا کیفیت میوه حفظ شده و ضایعات کاهش یابد. برداشت دستی برای صادرات و بازار تازه‌خوری توصیه می‌شود، در حالی‌که برداشت مکانیزه بیشتر در باغ‌های صنعتی و بزرگ کاربرد دارد.